Bij het testen van SAP wordt vaak als eerste gedacht aan het controleren van functionele werking, om daarmee de risico’s bij in gebruik name te beperken. Naast het afdekken van functionele risico’s vormen andere aspecten van ‘het testobject’ echter ook belangrijke risico’s. Een aspect welke de laatste jaren steeds meer aandacht krijgt, mede door de opkomst van gebruiksvriendelijke Apps, is het testen van gebruiksvriendelijkheid (Usability). Vooral bij het ontwikkelen van maatwerk, web- en/of SAP Fiori oplossingen is het testen van bruikbaarheid van groot belang. Een gebruiksvriendelijke oplossing resulteert namelijk in een effectief en efficiënt gebruikte oplossing.
Usability of user experience?
Voordat echter handvatten gegeven kunnen worden voor het testen van gebruiksvriendelijkheid, is het verstandig om even stil te staan bij de terminologie. De termen usability (bruikbaarheid) en user experience (gebruikers ervaring) worden immers regelmatig door elkaar gebruikt. De definitie van ISO voor usability is, vrij vertaald: ‘De mate waarin een product gebruikt kan worden door bepaalde gebruikers, om bepaalde doelen naar tevredenheid te bereiken op een effectieve en efficiënte manier, binnen een bepaalde context van gebruik’. De kern van deze definitie wordt gevormd door de woorden ‘effectief’, ‘efficiënt’ en ‘naar tevredenheid’.
Hoewel vaak door elkaar gebruikt is usability een wezenlijk ander fenomeen dan user experience (ook wel afgekort als ‘UX’). Deze laatste wordt gedefinieerd als ‘de perceptie en reacties als resultaat van het (voorgenomen) gebruik van een product’. Het verschil tussen de twee termen komt het beste naar voren bij een voorbeeld van een autorit door een mooi bergachtig natuurgebied. De kwaliteit van de asfaltweg waarover je rijdt, de wegmarkeringen en de verkeersborden langs de weg bepalen de usability. Deze usability in combinatie met de bergachtige omgeving en het mooie weer zorgt voor een positieve user experience. Bij het testen van gebruiksvriendelijkheid wordt met name de weg en de bijbehorende verkeersborden getest.
Usability testen
Het testen van usability wordt veelal gedaan met een kleine groep ‘echte’ gebruikers uit de doelgroep. In het geval van SAP valt de keuze snel op key-users, maar voor het testen van usability lenen eindgebruikers zich ook uitstekend als testgroep om te bepalen of het product effectief, efficiënt en naar tevredenheid kan worden gebruikt.
Er zijn uiteenlopende methoden ontwikkeld om software te testen op usability. Van meer technische vormen zoals eye tracking (het volgen van de ogen van de proefpersonen op het scherm) of mouse tracking (het volgen van de mouse cursor op het scherm), tot eenvoudiger te organiseren methoden zoals hallway testing (proefpersonen die willekeurig uit de ‘hal’ worden geplukt) of card sorting (de proefpersonen de informatie als fysieke kaarten voor te schotelen, met het verzoek deze te groeperen en te sorteren).
Iemand die veel heeft betekent voor de ontwikkeling van usability methoden is de Deen Jakob Nielsen. Met name de tien ‘Usability Heuristics’ die hij heeft ontwikkeld geven veel houvast bij het testen van gebruiksvriendelijkheid, deze zijn uitstekend toepasbaar in een SAP omgeving en vereisen geen technische hulpmiddelen of ervaring met usability testing.
De tien heuristieken
Onderstaande door Jakob Nielsen ontwikkelde ‘heuristieken’ dienen als leidraad bij het testen van gebruiksvriendelijkheid van (web)oplossingen. Ieder aspect van het systeem wordt door iedere proefpersoon getoetst tegen deze tien criteria, zodat op basis hiervan duidelijk wordt waar de oplossing voor verbetering vatbaar is.
- Zichtbaarheid van de systeemstatus
Zorg dat de gebruiker feedback krijgt over de handelingen die hij of zij doet. Toon bijvoorbeeld een voortgangsbalk bij het uploaden van bestanden. Ook wordt de gebruiker goed geïnformeerd over waar hij of zij zich in de applicatie bevindt. - Overeenkomst tussen systeem en de echte wereld
Inventariseer de woorden die de doelgroep gebruikt en spreek die taal. Maak gebruik van iconen die iedereen kent. Zo weet iedereen dat een envelop staat voor e-mail en een vuilnisbak voor verwijderen. - Controle en vrijheid voor gebruikers
Zorg ervoor dat gebruikers ‘fouten’ snel en makkelijk ongedaan kunnen maken. Geef ze een nooduitgang. Bijvoorbeeld door wijzigingen terug te kunnen draaien. - Consistentie en standaarden
Wees consistent binnen de oplossing. Geef ieder scherm bijvoorbeeld dezelfde indeling. Wees ook consistent in woordkeuze en taalgebruik. Daarnaast heeft de gebruiker een mentaal beeld van hoe een oplossing eruit hoort te zien. Zo zijn bijvoorbeeld hyperlinks gekleurd en/of onderstreept. Hou je aan deze standaarden. - Foutpreventie
Help de gebruiker een handje. Laat de datum bijvoorbeeld niet handmatig invullen, maar laat de gebruiker een datum selecteren in een kalender. Zorg dat er een goede foutcontrole plaatsvindt voordat gegevens worden opgeslagen. - Herkenning in plaats van onthouden
Zorg dat objecten, handelingen en opties zichtbaar zijn. Laat een hyperlink van kleur veranderen als deze eerder is aangeklikt en gebruik iconen die iedereen kent. - Flexibiliteit en efficiëntie van gebruik
Zorg dat gebruikers snel en gemakkelijk toegang krijgen tot de meest gebruikte onderdelen en functies in de oplossing. Een goede manier om een applicatie flexibel te maken is personificatie. Gebruikers kunnen de applicatie dan inrichten naar hun eigen wensen. - Minimalistisch en esthetisch ontwerp
Biedt de gebruiker geen onnodige informatie of functionaliteiten aan. Hou het design rustig. Op deze manier leid je de gebruiker niet af van zijn taak. - Help fouten te herkennen, te diagnosticeren en te herstellen
Fouten voorkomen is het beste maar als er fouten optreden dan moet de foutafhandeling goed zijn. Duidelijke foutmeldingen zodat een gebruiker weet wat het probleem mogelijk veroorzaakt en hoe het probleem kan worden opgelost. - Help en documentatie
Een duidelijke oplossing spreekt voor zich. Toch zijn er momenten waarop een gebruiker hulp kan gebruiken. Biedt bijvoorbeeld context gevoelige help en help-documentatie aan.
Zelf aan de slag
Om direct aan de slag te gaan met het testen van gebruiksvriendelijkheid is niet veel meer nodig dan een ruimte met toegang tot de te testen oplossing, een relevante ‘testgroep’ bestaande uit key users en/of eindgebruikers en een korte instructie over bovenstaande heuristieken. Het is uiteraard ook mogelijk om gericht te testen op een selectie van heuristieken. Zo komt een effectieve en efficiënte oplossing die naar tevredenheid wordt gebruik dichterbij!
Het VNSG Magazine, het vakblad voor alle SAP gebruikers in Nederland en Vlaanderen, verschijnt 5 keer per jaar. PTWEE geeft in iedere editie een praktische tip over testen in een SAP omgeving.
PTWEE helpt SAP gebruikende bedrijven beter en slimmer te testen en hanteert daarbij een pragmatische aanpak. Heeft u behoefte om vrijblijvend met ons van gedachten te wisselen over usability testen van uw SAP oplossing? Neem dan gerust eens contact met ons op.
